Jak w stepie

Co to właściwie jest step i czym szczególnym się wyróżnia ?
Step jest obszarem bezleśnym, charakteryzującym się gorącym, suchym latem, z okresowym deficytem wody w podłożu,  silnym parowaniem, powodowanym przez wiatry oraz ostrą zimą.

W Ameryce Północnej stepy to preria, w Ameryce Południowej pampa.
Największe obszary stepowe ciągną się od Niziny Węgierskiej, poprzez wybrzeża Morza Czarnego i tereny położone na północ od niego,  po  Mongolię i Chiny.
Swoim zasięgiem obejmują również południowe obszary Syberii.
Charakterystyczna dla stepów jest obecność roślinożerców. Bez nich step przestaje istnieć.
Najwięcej opadów przypada na wiosnę - maj, czerwiec. 
Im więcej opadów tym bogatszy skład gatunkowy.
 O ile gęstość różnych gatunków roślin na 1 metr kwadratowy stepu kwietnego wynosi  80, o tyle w stepie pustynnym to tylko 3-5 roślin na metr kwadratowy.
Suchy klimat powoduje, że resztki roślinne nie są rozkładane, wymywane tylko odkładane są w postaci grubej warstwy próchnicy - nawet  do 1 metra.

Prawdziwego stepu w Polsce już nie mamy, spotykamy jedynie zbiorowiska roślin ciepłolubnych - głównie traw, bylin i roślin jednorocznych, nawiązujące do roślinności stepowej.

Suche, słoneczne, bezleśne zbocza, ściany wąwozów z okresowo wysokimi temperaturami gleby i powietrza to miejsca, gdzie najczęściej można spotkać  murawy kserotermiczne.

Nasze zubożałe gatunkowo murawy kserotermiczne różnią się od stepów. Są - jak gdyby jego szczątkową formą.

Oczywiście każde miejsce, gdzie występują murawy charakteryzuje się swoistym mikroklimatem.

i swoistą roślinnością. 

W zróżnicowany skład gatunkowy roślin muraw wchodzą np.: przytulia biała - Galium album,

 Goździk kartuzek- Dianthus carthusianorum,

szałwie:

 

 okręgowa - Salvia verticillata

 łąkowa- Salvia pratensis, 

wiązówka bulwkowa -Filipendula vulgaris ,

głowienka wielkokwiatową - Prunella grandiflora,

 omany- wierzbolistny  i szorstki- Inula salicifolia, Inula hirta

znane z poprzedniego postu gółki, 

 koniczyny: pagórkowa - Trifolium montanum,

długokłosowa - Trifolium rubens

świerzbnica polna - Knautia arvensis .

Wiosną,  kiedy omany są jeszcze w pąkach

kwitną Storczyk męski - Orchis mascula

 

  i  Zawilec wielkokwiatowy - Anemone sylvestris-  objęte ochroną ścisłą.

Położenie na stokach, które z jednej strony było kiedyś dla muraw idealne, dziś jest zagrożeniem z racji ciągłego spływu powierzchniowego nawozów i herbicydów, z wyżej położonych pól.

Z braku roślinożerców murawy giną, następuje zarastanie ich przez wyższą roślinność.

Na zdjęciu Geranium sanguineum - Bodziszek czerwony,

roślina znana, ceniona i często stosowana przez architektów krajobrazu. 

 

Botanicy szacują, że za około 20-30 lat murawy kserotermiczne w Polsce przestaną istnieć.
Ze względu na żyzność ( czarnoziemy, rędziny ) do tej pory zaorano 80-90% stepów, zamieniono je w pola uprawne.
Obecnie na Ukrainie podejmowane się próby odtworzenia stepów z wyłączonych spod uprawy pól.
U nas również podejmuje się próby ochrony muraw, ale to niezwykle trudne zadanie.
Dla ochrony stepów  najlepsze okazały się konie, dla muraw owce np.: wrzosówki. Drobne kopytka owiec zruszają ziemię w sposób korzystny dla kiełkowania nasion. Zwierzęta zjadają siewki drzew

 i krzewów, wygryzają trawę, zapobiegają tworzeniu się wojłoku, utrudniającego wzrost niskich bylin i kiełkowanie nasion, roznoszonych przez wiatr.

Zwierzęta nie mogą być za ciężkie, w przeciwnym razie zniszczą rośliny nieodporne na deptanie.

Spotyka się opinie, że wypas można zastąpić wypalaniem.
Poglądy na temat wypalania muraw są różne. Jedni uważają, że należy wypalać je co roku, inni, że co 3-4 lata, jeszcze inni, że raz na 25 lat, jak to drzewiej bywało w stepie po uderzeniu pioruna. Oczywiście mowa tu o wypalaniu za stosownym pozwoleniem i w ograniczonym stopniu.
Osobiście podpisuję się pod tym ostatnim. Ogień niszczy wszelkie życie, zwłaszcza, że murawy często powstają w miejscach skalistych, zasobnych w węglan wapnia, ale o małej miąższości gleby.

Miłek wiosenny - Adonis vernalis

W różnych częściach Polski skład gatunkowy muraw jest inny - zależy między innymi od rodzaju i składu gleby.

Tutaj wężymord- Scorzonera purpurea z żółtym posłonkiem kutnerowatym - Helianthemum nummularium ssp. obscurum ,

 Sasanką łąkową - Pulsatilla pratensis,

Rojnikiem  włochatym

i Tragankiem duńskim - Astragalus danicus  .
 

To są drobne niuanse, jakże ważne w życiu roślin i trwaniu muraw.

W miejscach szczególnie suchych i szybko nagrzewających się  wykształciły się murawy, najbardziej przypominające stepy ostnicowo- kostrzewowe.

Na zdjęciu uwieczniłam Ostnicę Jana- Stipa joannis.

Ostnica Jana jest jedną z piękniejszych ostnic.

Trudna w rozmnażaniu, kapryśna w uprawie, dlatego brak jej w szkółkach roślin

Niestety na tym stanowisku też nie występuje zbyt licznie. Jest pod ścisłą ochroną.

Często w jej sąsiedztwie rosną niewielkich rozmiarów storczyki drobnokwiatowe - Orchis ustulata.

 

Zalesianie pól również nie sprzyja roślinom kserotermicznym - zmienia mikroklimat i zabiera światło.

Storczyk kukawka - Orchis militaris
 

Aktualna, masowa gospodarka leśna jest powodem zaniku polan śródleśnych, a są one kolejnym siedliskiem, gdzie gromadzi się  ciepłolubna roślinność kserotermiczna.

Dwulistnik muszy - Ophrys insectifera

maleńki, trudno dostrzegalny storczyk

Obuwik pospolity - Cypripedium calceolus -

ze względu na swoją urodę masowo kopany z naturalnych stanowisk, chociaż bez problemu można go kupić, w niektórych szkółkach i sklepach ogrodniczych.

Jak można zauważyć na śródleśnych polanach rosną obok siebie różne gatunki storczyków. 

Storczyk blady- Orchis pallens

 
Rosną także  - Zawilce wielkokwiatowe z żółtą Pępawą różyczkolistną - Crepis praemorsa,





okazały Storczyk purpurowy - Orchis purpurea z Miłkiem wiosennym , 

i zarazą- Orobanche.  

 

W pracy spotykam się  z projektami muraw kserotermicznych, obejmującymi również  rośliny chronione i bardzo rzadkie, na których rozmnażanie trzeba mieć stosowne pozwolenie z DOŚ. Legalnie nie ma ich skąd pozyskać.          

Założenie takie może się powieść tylko tam, gdzie spełnione są odpowiednie - skomplikowane warunki.
Ochrona muraw to wielkie wyzwanie dla nas wszystkich, dla turystów ( niektóre cenne rośliny są nieodporne na deptanie ), projektantów i ogrodników. Pomimo starań ich powierzchnia ciągle maleje.
Murawy to skomplikowany świat roślin i zwierząt.

Z pozoru skromny- używany kiedyś do barwienia tkanin - Janowiec barwierski - Genista tinctoria

jest rośliną żywicielską Modraszka Ikara (Polyommatus icarus).
 

 Zależność jest prosta - im większa różnorodność roślin tym więcej pożytków dla owadów, w tym motyli.
 

Jak niesamowicie wygląda prawdziwy step, zakwitający wiosną łanami tulipanów i irysów można zobaczyć klikając :

https://www.youtube.com/watch?v=unWmRAz_eW8

W Grecji, niektóre rezerwaty przyrody są otwarte przez 7 godzin i zamykane na noc, w jeszcze innych chronione rośliny otoczone są płotkiem, który chroni je przed nawałem turystów i nie ma do nich dostępu.
Na szczęście u nas w większości przypadków jeszcze tak nie jest, a w ofercie szkółek pojawiają się już hodowlane odmiany, niektórych roślin pod ścisłą ochroną np. :

 Miodownika melisowatego - Melittis melissophyllum ,

 



 którego spotkałam w towarzystwie roślin kserotermicznych.

 

Dla sformułowania definicji stepów i muraw posłużyła mi bibliografia :
Murawy Kserotermiczne -
Anny Cwener i Barbary Sudnik Wojciechowskiej