środa, 23 marca 2016

Motylarnia

Czym się jeszcze charakteryzują murawy kserotermiczne poza niezwykle bogatą różnorodnością roślin  ?

W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt wymienia się aż 20 motyli, związanych z  murawami kserotermicznymi.
Najpiękniejszy z nich to paź królowej, który wytworzył wiele ras geograficznych, różniących się między sobą barwą części skrzydeł i wielkością.
 
Pewnego letniego dnia zawitał w moim ogrodzie. Obiektem jego zainteresowania okazały się lilie wodne, które pomimo ich niewątpliwego piękna nie są jednak roślinami muraw kserotermicznych.
Zignorował jednak ten fakt oblatując wszystkie otwarte kwiaty lilii.
 Po raz pierwszy udało się nam zobaczyć tego wspaniałego owada w naszej szkółce i to na liliach wodnych !
W końcu usiadł na wierzbie, usiłując wtopić się swą barwą w barwę jej liści.
  Żeruje na roślinach baldaszkowatych- Umbelliferae: marchwi- Deucus czy koprze - Anethum, ale także na czarnuszce- Nigella.
To bardzo rzadki motyl, objęty ścisłą ochroną.
Podobnie paź żeglarz - Iphiclides podalirius, najbardziej charakterystyczny motyl kseroterm,
lubiący  zarośnięte murawy, sąsiadujące z zaroślami ciepłolubnymi, bogatymi w drzewa i krzewy owocowe.
Jego gąsienice żywią się liśćmi śliw, głogu i innych drzew, i krzewów z rodzaju Malus ( jabłoń ), Prunus, Crategus ( głóg ).
Na przytulii właściwej - Galium verum,
przytulii białej -Galium album, ale także na wierzbownicy ( Epilobium ), winorośli ( Vitis )  i niecierpku ( Impatiens ) żeruje gąsienica
 zmrocznika pazika (Deilephila porcellus syn. Pergesa porcellus).
 Motyl ten występuje w strefie lasostepów- w Europie i Azji, aż po Ałtaj. Miejsca, gdzie gromadzi się roślinność ciepłolubna są dla niego najlepszą ostoją.
Na zdjęciach łąki w południowej Polsce z  ciepłolubnym
storczykiem samiczym - Orchis morio
Występuje u niego zmienność kolorystyczna kwiatów.
Maj 2015 roku.
Zmrocznik przytuliak - Hyles gallii  -
uważany jest  za motyla rzadko w Polsce spotykanego.
Występuje na suchych łąkach, także śródleśnych, na ugorach i pastwiskach.
Żeruje na przytulii właściwej (Galium verum) i na przytulii czepnej (Galium aparine ). Za roślinę żywicielską podaje się też wierzbówkę kiprzycę (Chamaenerion angustifolium), babkę zwyczajną (Plantago major), a także gatunki wierzbownicy (Epilobium sp.), fuksji (Fuchsia sp.) i czartawy (Circaea sp.).

Na wyce ( Vicia ), traganku ( Astragalus ) i cieciorce ( Securigera ) żeruje myrmekofilna gąsienica modraszka korydona - Polyommatus coridon
Według informacji z Wikipedii ciecioraka pstra - (Securigera varia)
 jest rośliną żywicielską larw motyli : powszelatka brunatka, wietka gorczycznika, wietka Reala, szlaczkoni: erate, siarecznika, sylwetnika, południowca, oraz modraszków: srebroplamka, korydona, adonisa, aleksisa, dafnida, ikara, argusa.
Cykl życiowy gąsienic jest silnie związany z mrówkami. Na dziesiątym segmencie posiadają tak zwane gruczoły myrmekofilne (nektarowe), które produkują słodką substancję - roztwór węglowodanów i aminokwasów . Wydzielina gruczołów jest niezwykle atrakcyjna dla mrówek, które ją zlizują.
Gąsienice pasożytują na jednym, określonym gatunku mrówek - np.: wścieklic.
mrówka z rodziny mrówkowatych ( Formicidae) na kwiatostanie krwawnika ( Achillea )
 
 Zwabiły ją mszyce, które często żerują na krwawniku.
Mrówki zyskują atrakcyjny pokarm, a gąsienice dzięki mrówkom mają zapewnioną ochronę przed drapieżnikami i pasożytami. Podobnie jest z mszycami.
 Około 30-tu gatunków gąsienic motyli z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae), posiada te cechę.
 
Wilżyna (Ononis L.) - roślina żywicielska modraszka Ikara
 
Oprócz motyli murawy upodobała sobie
jaszczurka zwinka (Lacerta agilis) - tu brązowa samica, samiec jest zielony.
( zdjęcie zamieszczono za zgodą autora, wykonano je 26.04.2013 roku na terenie Podkarpacia )
 
Kserotermy lubią  między innymi chronione : susły – moręgowany Spermophilus citellus i perełkowy Spermophilus suslicus, smużka stepowa Sicista subtilis, modliszka zwyczajna Mantis religiosa, okresowo znosi tu jaja żółw błotny Emys orbicularis.
Otwarte przestrzenie muraw to ulubiony teren dla już dawno nie słyszanego przeze mnie skowronka - Alauda arvensis, kuropatw zwyczajnych (Perdix perdix).
 Kilka lat temu zagościła w moim ogrodzie:  kląskawka - Saxicola torquata.
Co roku zakłada gniazdo i wyprowadza młode - piegrza Curruca curruca.
Jest wiele gatunków ptaków, które wiją gniazdo na ziemi pośród traw .
Obfitość błonkówek i innych owadów latających wśród kwiatów muraw kserotermicznych, zachęca
( Czosnek główkowaty (Allium sphaerocephalon)
żołny -  Merops apiaster do zakładania gniazd w skarpach i osuwiskach.
 
W pobliżu suchych i nasłonecznionych terenów, ptaki chwytają w locie owady, głównie błonkówki (Hymenoptera), w tym osy (Vespoidea)  chrząszcze (Coleoptera) , motyle ( Lepidoptera ), muchówki (Diptera)  i owady prostoskrzydłe (Orthoptera)- np.: świerszcze .

Pomimo licznych badań, prowadzonych od wielu lat  nie rozpoznano w pełni wszystkich czynników, decydujących o tworzeniu ekosystemu muraw. Nie wiadomo do końca jakie czynniki i jakie ich wzajemne kombinacje decydują o trwaniu muraw ?

Decydują o tym nie tylko - wypalanie, koszenie, wypasanie, przeorywanie, ale także ich termin, częstotliwość, intensywność ich wykonywania, a nawet wypasane gatunki zwierząt i stosowane narzędzia.
Spacer po terenie dawnej murawy kserotermicznej w pobliżu mojej szkółki uświadomił mi, co czeka wszystkie podobne miejsca .
Ekspansywna trawa kłączowa - Calamagrostis epigejos - trzcinnik piaskowy  oraz nawłocie : kanadyjska -  Solidago canadensis i późna -Solidago gigantea, dokończyły dzieła zniszczenia. Podobno, nawet po ich usunięciu roślinność kserotermiczna nie zasiedla ponownie tego terenu.

Często zadaję sobie pytanie :
- Czy wobec problemów z jakimi borykają się naukowcy w całej Europie, związanych z trwaniem muraw, lokując szkółkę w jej sąsiedztwie, powinnam stosować herbicydy i owadobójcze środki ochrony roślin ?
Czy jest możliwe wyeliminowanie chemii lub ograniczenia jej do absolutnego, ale to absolutnego minimum, tak by nie szkodzić murawom ? Czy ma to sens ?

Posłużę się przykładem.
 Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis ) -
 roślina lecznicza, często atakowana jest przez mszyce (Aphidoidea) .
 Natychmiast na zaatakowanej roślinie pojawiają się  żarłoczne larwy biedronkowatych (Coccinellidae),
 w tym ulubionych przez nas biedronek -Coccinella,
ale też inwazyjnych biedronek azjatyckich Harmonia axyridis ( pojawiły się w Polsce w 2006 roku ).
Kolejnym ogniwem w łańcuchu pokarmowym są drapieżne
kowale bezskrzydłe (Pyrrhocoris apterus),
żywiące się sokami roślinnymi (w tym nasion lipy) oraz drobnymi owadami - żywymi i martwymi.
Następnym ogniwem są żaby, jaszczurki i ptaki, dalej  ptaki drapieżne.
 Miejski sokół pustułka (Falco tinnunculus) - ptak niezmierzonych 'stepów szerokich'.
 
Wszystko zdaje się być tu pod kontrolą.
Czy potrzebna jest moja ingerencja ?
Ciągle nurtuje mnie to pytanie ?
Post nie wyczerpuje tematu. Wspomniałam tylko o niektórych zwierzętach, z czasem postaram się wzbogacić blog o kolejne ptaki i ssaki czy inne mniej widowiskowe zwierzęta - mrówki, mięczaki, pajęczaki itd.
 Dawniej tygrzyk paskowany (Argiope bruennichi) -
 palearktyczny gatunek pająka występował w środkowej Europie na szczególnie ciepłych stanowiskach. Teraz zwiększa swój zasięg i liczebność. Może to skutki ocieplania się klimatu. 

Wszystko wskazuje jednak na to, że świat muraw zginie bezpowrotnie. Zmiana sposobu gospodarowania prowadzi do nieodwracalnych zmian.
Czy chcemy czy nie chcemy zmiany w gospodarce, w ostatnich kilkudziesięciu latach spowodowały, że murawy kserotermiczne są to obecnie jedne z najbardziej zagrożonych zbiorowisk roślinnych w Europie.
Przetrwały około 14 000 lat czyli 12 000 lat p. n.e. od ostatniego zlodowacenia, a teraz znikają na skutek porzucenia ekstensywnego rolnictwa i jakoś mało komu jest żal tego przebogatego świata roślin i zwierząt i mało komu zależy na jego ocaleniu.
Pomimo dopłat lepiej zalesiać tereny niż utrzymywać ekstensywny sposób gospodarowania i hodować stare rasy zwierząt.

Sąsiedztwo roślin muraw zadecydowało o moim zawodowym wyborze. Przykro się z nim rozstawać.

Przykład prawoślazu lekarskiego jest wstępem do kolejnego postu o roślinach solnisk, czyli roślinach znoszących znaczną obecność soli w podłożu.
O halofitach w kolejnym poście.

 Już dzisiaj zapraszam.





 

 Bibliografia :

 
leksykon - Ivo Novak  - ' Motyle '